کمتر کسی را سراغ دارید که با بازی شهروند و مافیا آشنایی نداشته باشد. این مسابقه هیجان‌انگیز اولین بار در شبکه سلامت به تهیه‌کنندگی علیرضا سلطانی و کارگردانی محمد رجایی به صورت تلویزیونی ساخته‌شد و بسیار هم مورد توجه قرار گرفت.

در ابتدا بهنام تشکر اجرای آن را برعهده گرفت سپس علیرام نورایی سکاندار آن شد که تا به امروز همکاری او با این پروژه ادامه دارد. در این مسابقه افراد به‌صورت پنهانی بین دو گروه شهروند و مافیا تقسیم می‌شوند و شهروندان بایستی با آزمون و خطا افراد گروه مافیا را شناسایی و آنها را حذف کنند. در این بازی نکات روان‌شناسی بسیاری وجود دارد که آن را  از یک بازی صرف و ساده تبدیل به یک رقابت آموزشی می‌کند؛ از جمله تمرین گوش دادن، توجه به زبان بدن، تقویت بیان و قدرت استنتاج و... بنابراین کسانی که علاقه‌مند هستند آدرنالین خون‌شان بالا برود، می‌توانند بیننده این برنامه تلویزیونی باشند. ضمن این‌که می‌توان گفت رسانه‌ملی بنیانگذار این مسابقه بود و بعد از آن‌که چنین مسابقه‌ای مورد توجه و اقبال گسترده مردمی قرارگرفت، باعث شد این مسابقه راهی شبکه نمایش خانگی شود. اما همچنان ویژگی‌های این مسابقه در نسخه تلویزیونی‌اش منحصر به فرد است؛ زیرا برخلاف شبکه نمایش‌خانگی که سراغ سلبریتی‌ها به عنوان شرکت‌کننده رفته اما تلویزیون این مسابقه را مردمی کرده و شرکت‌کنندگان این برنامه مردم عادی هستند که می‌توانند وارد یک بازی هیجان‌انگیز شوند. همین موضوع انگیزه‌ای شد با علیرضا سلطانی، تهیه‌کننده برنامه و علیرام نورایی، مجری برنامه به گفت‌وگو بنشینیم. 

سری جدید مسابقه شهروند و مافیا از اول بهمن روی آنتن شبکه نسیم رفته‌است. علیرضا سلطانی، تهیه‌کننده برنامه در پاسخ به این سؤال که در کنار کلیت مسابقه چه آیتم‌هایی به آن اضافه کرده‌اید و شامل چه تغییراتی است، به جام‌جم می‌گوید: ما در سری جدید بحث پشت‌صحنه را به‌طور جدی‌تر دنبال کرده‌ایم و می‌توانم بگویم یکی از بخش‌هایی است که به این مسابقه اضافه کرده‌ایم. چون یک سری اتفاقات جالب در پشت‌صحنه رخ می‌دهد که می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. طراحی دکورمان هم به نسبت سری قبل خیلی متفاوت شده و سعی کرده‌ایم تغییرات بصری هم در برنامه ایجاد کنیم. به هر حال هر برنامه‌ای نیاز به تزریق ایده‌های جدید دارد تا بتواند سر پا بماند. ما هم به سهم خودمان سعی کردیم این برنامه را برای مردم همچنان جذاب نگه‌داریم تا از تماشای آن لذت ببرند و با علاقه پیگیر آن باشند.
 
ماجرای تقلید شبکه نمایش‌خانگی
اکنون ممکن است این سؤال برای مخاطبان مسابقه شهروند  و مافیا پیش بیاید که این فصل از سری جدید مسابقه چند قسمت است. تهیه‌کننده برنامه در این باره عنوان می‌کند که این فصل از مسابقه ۱۱۱ قسمت است که در سه فصل پخش می‌شود.
سلطانی در پاسخ به این سئوال که شبکه نمایش خانگی به تقلید از شما چنین رقابتی را با چهره‌های سرشناس هنر راه انداخت، چقدر این قضیه روی برنامه و مخاطبان شما تاثیرگذار بود و این‌که تفاوت عمده مسابقه شما با نمونه‌های تقلید شده نمایش‌خانگی در چیست؟ توضیح می‌دهد: این مسابقه حدود پنج سال است که از تلویزیون پخش می‌شود و ما به عنوان اولین گروهی که این بازی را در رسانه آورده‌ایم، توانستیم نظر مخاطبان بسیاری را از سراسر ایران به این مسابقه جلب کنیم. شبکه نمایش‌خانگی وقتی این اقبال را از مردم دید، اقدام به تقلید از شهروند و مافیا کرد و متاسفانه این جریان را با سلبریتی زدگی به قهقرا برد. همچنان هم می‌بینیم که ساترا با این قضیه مخالفت می‌کند که این مجموعه نمایشی مشابه مسابقه ما در تلویزیون است. 
وی ادامه می‌دهد: در حقیقت ما در اینجا از سراسر ایران شرکت‌کننده داریم. بچه‌هایی که به صورت بسیار جدی و حرفه‌ای بازی می‌کنند. به دلیل این‌که آورده‌های این بازی در حوزه توسعه صنعتی خیلی برایشان جذاب بوده‌است. وقتی بچه‌ها در اینجا بازی می‌کنند، ما می‌بینیم که قدرت استدلال‌،تشخیص‌، مذاکره و اعتماد به نفس‌شان زیاد می‌شود. در حقیقت می‌توان گفت این هفت نفر در شرایطی قرار می‌گیرند که باید سه نفری را که نقش خود را پنهان کرده و مافیا هستند، پیدا کنند.
 
مسابقه‌ای همراه با ملودرام
این تهیه‌کننده عنوان می‌کند: ما در سری جدید سعی کردیم قصه‌های مرتبط با بازی مافیا را درگیر کنیم. در واقع هر قسمت یک ماجرا و داستانی دارد و مثل سری‌های قبل نیست که صرفا یک مسابقه بود. بلکه قصه ها، ماجراها و روایت‌هایی را می‌بینیم؛ به‌گونه‌ای که با این بازی ترکیب شده‌است. بنابراین من فکر می‌کنم اولین گروهی هستیم که یک مسابقه تلویزیونی را با یک ملودرام جلو می‌بریم و سعی کردیم فضا را از یک مسابقه صرف خارج کنیم.
سلطانی در پاسخ به این پرسش که شما اولین نفری هستید که این بازی را به تلویزیون آوردید و آن را از بازی به یک مسابقه تلویزیونی تبدیل کردید و در این مسیر با چه چالش‌هایی روبه‌رو بودید، بیان می‌کند: ما در طول این چند سالی که برنامه را روی آنتن داریم، استنباط‌های بسیار متنوعی از این بازی می‌شد. از این رو مسأله اصلی که ما با آن برخورد کردیم جا انداختن این بازی بود.
به هر حال بنای این بازی روی بحث روان‌شناسی است. به همین دلیل ما بر اساس تحقیقاتی که انجام دادیم متوجه شدیم بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا برای استخدام افراد متخصص و این‌که بدانند آنها می‌توانند در لحظه تصمیم‌گیری کنند و توانمندی تشخیص درست را دارند یا نه، یکی از آزمون‌های‌شان به این بازی شباهت دارد و این برای ما خیلی جالب بود. این‌که این بازی در دنیا رقابت‌های سراسری و بین‌المللی دارد.
وی عنوان می‌کند: ما این آورده‌ها و ظرفیت‌ها را برای مدیران شبکه سلامت در ابتدای روی آنتن رفتن این مسابقه توضیح دادیم و مدیریت این شبکه هم حمایت‌های لازم را انجام داد تا بتوانیم این طرح را اجرایی کنیم. البته بنا به تصمیم مدیران ارشد سازمان، ما به شبکه نسیم رفتیم و در جلسات متعددی که داشتیم، ایده‌های مدیران این شبکه باعث شد یک پوست‌اندازی جدی داشته باشیم که امیدوارم این پوست‌اندازی رو به بالا باشد.
 
ابعاد روان‌شناسی مسابقه
علیرضا سلطانی در پاسخ به این‌که با این بازی که ابعادی روان‌شناسانه هم دارد، به نظر شما چه نکات مهم آموزشی را می‌توان به مخاطبان منتقل کرد، تصریح می‌کند: نکته بسیار مهم و جذابی که این بازی دارد، این است که در حقیقت می‌توان گفت بازی مافیا مثل زندگی است. چون ما در روابط خانوادگی و اجتماعی و کاری‌مان خیلی وقت‌ها آدم‌هایی می‌بینیم که خود واقعی‌شان نیستند و شاید به ظاهر دوست هستند اما در باطن علیه ما کارهایی انجام می‌دهند. این‌که ما نمی‌توانیم آدم‌ها را از ظاهر قضاوت کنیم و بلکه باید فرآیندشان و عملکردشان و بر اساس تناقض‌های‌شان آنها را شناسایی کنیم. 
سلطانی می‌افزاید:کسانی که در این بازی حضور دارند باید مهارت پیدا کردن تناقض‌ها را داشته باشند. چون هیچ کسی از نقش دیگری خبر ندارد. این بچه‌ها به قدری بازی کرده‌اند که بر اساس زبان بدن و حافظه بسیار بالا می‌توانند برنده این بازی باشند. بازیکن‌ها نمی‌دانند چه کسی نقش مافیا یا نقش شهروند را دارد. بنابراین مخاطب در این برنامه دانای کل قرار می‌گیرد. درست مثل نقشی که آقای نورایی در این بازی دارد. چون اوست که می‌داند چه کسی مافیا و چه کسی شهروند است و به طور کلی عملکرد آنها را می‌بیند. این نکته برای مخاطب هم جذاب است. این‌که همه چیز را می‌داند و جبهه شر و خیر را می‌شناسد و برایش جالب است که این آدم‌ها چگونه به سمت پیروزی یا شکست می‌روند. این بزرگ‌ترین دستاوردی است که در این بازی وجود دارد. از طرفی می‌توان گفت این بازی مثل فوتبال غیرقابل پیش‌بینی است.
وی درباره این‌که پس یکی از جذابیت‌های این بازی برای مخاطب می‌تواند همین نکته باشد؟ ادامه می‌دهد: بله. واقعا همه چیز در این بازی غیر قابل پیش‌بینی است. به عنوان مثال ما موقعیت‌هایی داشتیم که شهر در آستانه سقوط بوده اما با یک اتفاق توانسته شهر را در دست بگیرد و مافیا را شکست بدهد. 
 
بیش از ۲۰ هزار متقاضی
این تهیه‌کننده در پاسخ به این سؤال که از روز اول طراحی این مسابقه برای شبکه سلامت تا امروز چقدر نگاه شرکت‌کنندگان به این مسابقه جدی‌تر شده است و «شهروند و مافیا» دیگر برای‌شان صرفا یک بازی نیست؟ می‌گوید: می‌توانم بگویم ما در سری اول به زحمت می‌توانستیم بازیکنی را که استانداردهای ما را برای این بازی دارد پیدا کنیم. اما الان به جرات می‌توانم بگویم که برای شرکت در این برنامه بیش از ۲۰ هزار نفر متقاضی دارد.
وی بیان می‌کند: از طرفی می‌توانم بگویم تفاوت بازی ما با بازی نمایش خانگی مثل فوتبال هنرمندان و فوتبال فوتبالیست‌هاست. یعنی هر چقدر آنها بازی بلد نیستند، اینجا بچه‌ها بازی حرفه‌ای دارند. ما گروه داوری داریم که کار بازیکن‌ها را رصد می‌کنند و پارامترهای مهمی برای داوری دارند. از جمله زبان بدن و نوع نقشی که بازی می‌کنند و... از این رو وقتی شرکت‌کنند‌گان می‌بینند که ما با چنین رویکردی مسابقه را برگزار می‌کنیم، آنها نیز تمرینات بیشتری انجام می‌دهند. شاید باورتان نشود که ممکن است این بچه‌ها یک سال تمرین کنند تا به کیفیت مورد نظر ما نزدیک شوند و بتوانند در این مسابقه بازی کنند. 
سلطانی در پاسخ به این سؤال که معمولا شرکت‌کننده‌ها در طول بازی خیلی درگیر چالش و هیجان می‌شوند و به اصطلاح گاهی از کوره در می‌روند. به همین دلیل شما در چند برداشت مراحل مسابقه را ضبط می‌کنید تا در نهایت خروجی قابل قبولی داشته باشید؟ اصولا کار با این شیوه و در این شرایط برای شما و کارگردان سخت نیست؟ توضیح می‌دهد: اتفاقا ما به صورت لایو این بازی را ضبط می‌کنیم و کمترین مداخله را در بازی داریم. به همین دلیل است که این هیجان به مخاطبان منتقل می‌شود و به نظر می‌رسد که بدون کات بازی را انجام می‌دهند. در واقع ما عملیات روانی روی این بچه‌ها انجام می‌دهیم و کاری می‌کنیم تا آنها دوربین‌ها را فراموش کنند.
 
نورایی، یک گرداننده مناسب
وی عنوان می‌کند: اگر به عنوان بیننده برنامه را دنبال کرده باشید احساس می‌کنید که این بچه‌ها اصلا دوربین را حس نمی‌کنند و این هم زحمت بچه‌های کارگردانی و عوامل تولید است. در حقیقت ما یک سبکی در برنامه‌سازی داریم که منحصر به خودمان است. یعنی ما روی ذهن شرکت‌کنندگان‌مان کار می‌کنیم و بعد آنها را جلوی دوربین می‌آوریم. این گونه آنها با آمادگی بیشتر مقابل دوربین می‌آیند و گاهی دوربین‌ها را فراموش می‌کنند. در مجموع می‌توانم بگویم ما یک ماه قبل از فیلمبرداری همه تکنیک‌ها را بررسی می‌کنیم و سپس بچه‌ها با آمادگی مقابل دوربین می‌روند. 
این تهیه‌کننده درباره این‌که شهروند و مافیا خیلی برنامه مجری‌محوری نیست. بااین‌حال چطور شد که از یک چهره شناخته‌شده برای اجرای آن دعوت به همکاری کردید؟ می‌گوید: به‌هرحال این بازی دارای قواعدی است که نیاز به یک گرداننده دارد. آقای نورایی هم در این بازی گرداننده آن است و نظم بازی را حفظ و نقش‌ها را بیدار می‌کند. درحقیقت این راوی است که بازی را مدیریت می‌کند. بنابراین ما مجری نداریم. البته آقای نورایی هم خیلی خوب از پس این کار برآمده است. 
 
مافیاباز نیستم
«شهروند و مافیا» یک گرداننده‌ای دارد که کار مدیریت بازی را برعهده دارد. بهنام تشکر در سری اول این مسئولیت را برعهده داشت و بعد از آن چند سالی است علیرام نورایی این مسابقه را اجرا می‌کند. این بازیگر توانای سینما و تلویزیون که این روزها مجموعه «تمام‌رخ» را نیز در شبکه سه دارد، در گفت‌وگو با جام‌جم از چالش‌های اجرا و جذابیت‌های این بازی می‌گوید.
 نورایی در پاسخ به این سؤال که با توجه به این‌که مسابقه شهروند و مافیا، مجری به معنای متداولی که در مسابقات تلویزیونی می‌بینیم ندارد و به نوعی شما ناظر و گرداننده این بازی هستید و آن را مدیریت می‌کنید، از همان ابتدا  که اجرای آن به شما پیشنهاد شد با چه چالش‌هایی مواجه شدید؟ به جام‌جم عنوان می‌کند: البته همان‌طور که می‌دانید ۱۷ فصل از این مسابقه از شبکه سلامت پخش شد و سری جدید روی آنتن شبکه نسیم است. بنابراین پیشنهاد اجرای این برنامه حدود سه چهار سال پیش به من شد. پیش از این هم گفتم که اولویت من در بازیگری است و در این سال‌ها پیشنهاد زیادی برای اجرا داشتم اما خودم را مجری نمی‌دانم و در این برنامه همان‌طور که شما گفتید من گرداننده هستم تا مجری و یکی از دلایلی که باعث شد در این برنامه حضور داشته باشم همین مسأله بود. چون من به نوعی گرداننده و هدایت‌کننده روند استاندارد این بازی هستم و سعی‌ام بر این است که از اجرا دور باشم.
وی می‌افزاید: اما اولین چالشی که من با این مسابقه داشتم، همین مسأله اجرا بود. چون خیلی عنوان مجری ــ بازیگر را دوست ندارم و اصلی‌ترین دغدغه من حضور در بحث بازیگری و پیشرفت و رشد و تعالی در این زمینه است. 
این مجری در پاسخ به این سؤال که پیش از این‌که وارد این مسابقه شوید و چنین نقشی را برعهده بگیرید، چقدر با اصطلاحات و کلیت این بازی آشنایی داشتید و با این مسابقه اطلاعات‌تان از این بازی بیشتر شد و به‌صورت حرفه‌ای آن را دنبال می‌کنید؟ بیان می‌کند: من در دوران دبیرستان با این بازی آشنا شده بودم و با همکلاسی‌ها و دوستانم بازی می‌کردم. البته که در آن دوران هیچ چیزی از این بازی سر در نمی‌آوردیم و خیلی جدی بازی نمی‌کردیم. تا این‌که دوستان سازنده این مسابقه از من دعوت به همکاری کردند. 
نورایی درباره این‌که از زمانی که مجری این مسابقه شده‌اید، قطعا در این بازی حرفه‌ای‌تر شده‌اید و خودتان مدعی هستید؟ توضیح می‌دهد: بله، بعد از ۷۰۰ ــ ۶۰۰ برنامه که ضبط کردیم، قاعدتا آشنایی بیشتری به آن پیدا کردم اما بازیکنش نیستم. یعنی در زندگی خودم درگیر این بازی نیستم. به‌اصطلاح مافیاباز نیستم. البته دوستانی هم که در این مسابقه حضور دارند حرفه‌ای‌های این بازی در کشور هستند. 
 
تذکر به شرکت‌کنندگان 
وی در پاسخ به این سؤال که تمایل ندارید به‌عنوان بازیکن در آن حضور داشته باشید؟ بیان می‌کند: ترجیحم این است که گرداننده آن باشم و از این نظر تمایلی به بازی ندارم. چون ممکن است توقعاتی وجود داشته باشد.
این مجری درباره این‌که بازیکن‌ها در بخش‌هایی از این بازی اوج می‌گیرند و هیجان‌زده می‌شوند، به نوعی که انگار فراموش می‌کنند در یک برنامه تلویزیونی قرار دارند. شما چگونه هیجانات بازیکن‌ها را در شرایط مختلف مدیریت می‌کنید؟ بیان می‌کند: متاسفانه دوستانی را داریم که اوج می‌گیرند و قوانین مسابقه را فراموش می‌کنند. بارها به این دوستان تذکر داده می‌شود. بااین‌حال تلاش من این است که در چنین مواقعی با قدرت مسابقه را مدیریت کنم.
نورایی درباره این‌که دکور و فضا در سری جدید چقدر به‌درستی شما را در این بازی قرار می‌دهد و فضاسازی برای‌تان باورپذیر است؟ منظورم چیدمان صندلی‌ها و به‌خصوص صندلی شما و نورپردازی‌هاست؟ تاکید می‌کند: این بازی با توجه به تعریفی که دارد، چندان نیاز به آکسسوار خاصی ندارد و دوستان می‌توانند روی مبل خانه‌شان بنشینند و با هم این بازی را انجام دهند اما وقتی این بازی تلویزیونی می‌شود و با توجه به دکور و نورپردازی که در سری جدید وجود دارد، من این فضا را بیشتر می‌پسندم و دوست دارم. به نظرم به دوستانی که در این مسابقه حضور دارند هم این فضا خیلی کمک می‌کند و جذابیت دکور یک برنامه تلویزیونی را دارد.
وی درباره این‌که مردم معمولا مجری‌ها و بازیگران را بیشتر از سایر عوامل می‌شناسند. به‌خصوص این‌که شما بازیگر هستید و همه با چهره شما آشنا هستند. بنابراین درباره این مسابقه نظرات‌شان را به شما منتقل می‌کنند. چه بازخوردهایی از این مسابقه گرفتید و بیشتر درباره چه نکاتی با شما صحبت می‌کنند؟ تصریح می‌کند: به‌عنوان اولین گروه سازنده این بازی در قاب تلویزیون برای‌مان افتخار است که با این حجم از استقبال مخاطبان غافلگیر شدیم. به‌خصوص این‌که بین جوان‌ها این بازی طرفداران بسیاری هم دارد. مردم هم همواره بنده را مورد لطف قرار می‌دهند و اتفاقا برایم جالب است که در سنین بالا هم این بازی طرفدار دارد و در برخوردهایی که با من دارند، حتی می‌بینم دوستانی که در سن بالاتری هستند هم تمایل به حضور در این مسابقه دارند و به‌شدت به این بازی علاقه‌مندند. در فراخوانی هم که برای این مسابقه داده شده بود، افراد بسیاری از سراسر کشور با سنین مختلف تمایل به حضور در برنامه داشتند.
این هنرمند در پایان در پاسخ به این سؤال که گویا در کنار اجرای این مسابقه درگیر بازی در سریال «محرمانه» هم هستید. چطور به ضبط هر دو کار می‌رسید؟ بیان می‌کند: اتفاقا ضبط آن سریال با سری جدید شهروند و مافیا تداخل پیدا کرده است اما تلاش می‌کنم به هر دو برسم. دوستان هم به‌هرحال در این زمینه لطف دارند.

مدیریت زبان‌فارسی
علیرضا سلطانی، تهیه‌کننده مسابقه شهروند و مافیا در پاسخ به این سؤال که تا چه حد مثل فصل قبلی تاکید گروه سازنده و مجری روی استفاده از کلمات فارسی است و از کلمات انگلیسی پرهیز می‌شود، می‌گوید: اصلا یکی از پارامترهای ما در این مسابقه استفاده از زبان‌فارسی است و خیلی جدی این را مدیریت می‌کنیم. از ابتدا هم نظرمان همین بود اما در ادامه نگاه‌مان به این مقوله جدی‌تر شده است و اتفاقا بازخوردهای خوبی هم در این زمینه داریم.

امروز همه با بازی مافیا آشنا هستند
علیرام نورایی، مجری برنامه در بخشی از صحبت‌هایش در پاسخ به این سؤال که آیا نمونه خارجی این مسابقه تلویزیونی را هم دیده بودید تا در اجرا به کمک‌تان بیاید؟ بیان می‌کند: من فکر می‌کنم نمونه خارجی به این شکل محتوای تلویزیونی ندارد. البته این بازی ابتدا در شوروی سابق بوده و تا به امروز همه جای دنیا مافیابازی می‌کنند و با آن آشنایی دارند اما نمونه تلویزیونی از این بازی ندیده‌ام.

منبع: روزنامه جام جم